Кітапхана  тарихы

С.Бәйішев атындағы Ақтөбе облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы өз тарихын  қаламызда алғашқы көпшілік кітапхана  құрылған уақыт - 1896 жылдан алатын  ең көне мәдени мекемелердің бірі. Ақтөбе қаласының мәдени өміріндегі  бұл оқиға туралы "Торғай газетінің" 1896 жылғы 5 қаңтардағы санында (ескі стиль бойынша) жазылған. Кітапхананың жұмыс құжатының рөлін атқарған өз Жарғысы болды.

Қаланың мещан қоғамы азаматтардың қайырымдылығынан 300 рубль мөлшерінде бастапқы капиталды қалыптастырып, оны кітап қорын және  ең қарапайым кітапханалық жабдықты сатып алуға жұмсады. Қалалық Үкімет жыл сайын кітапхананы ұстауға 50 рубль бөлу міндетін алды. Жергілікті зиялы қауымның бастамашыл үйірмесі кітапхана жұмысын ұйымдастыру және жүргізу бойынша барлық  жұмыстарды өз мойнына алды.

Кітапхана қоры аз болды және негізінен «жеңіл» оқылатын  кітаптардан тұрды. Қазақ тілінде кітаптар болған жоқ. Қалалық кеңестің кітапхананы ұстауға бөлетін қаражаты үнемі жетіспегендіктен ол негізінен азаматтардың қайырымдылық қаражаттарымен күн көрді. Оқырмандарға қызмет көрсету ақылы болғандықтан, оны қала тұрғындарының аз ғана бөлігі пайдаланды. Алайда, бүгінгі күні кітапхана қоры азаматтардың жеке кітапханаларындағы кітаптарын тапсыру есебінен де толықтырылғаны белгілі.

С.Бәйішев  атындағы Ақтөбе облыстық әмбебап ғылыми кітапханасының сирек кітаптар қорында ХХ ғасырдың басына тән факсимильді мөрлері бар кітаптар сақталған. Мысалы, біз "Таран Михаил Семенович" кітап сыйлаушының аты-жөнін оқуға болатын мөрлері бар кітаптарды көре аламыз. Ол кітапханаға "Север" журналына қосымша ретінде 1892 жылы жарық көрген Н.М.Карамзиннің "Ресей мемлекетінің тарихы" шығармалар жинағын сыйға тартты.

Кітапхананың дамуына қала басшысы Мощенский Василий Иванович үлкен мән берді. Мощенский Василий Иванович 1909 жылдан 1918 жылға дейін қала басшысы болды. Ол 1884 жылы Ақтөбе қаласында құрылған 2-сыныпты орыс-қазақ училищесін ғана бітірген. Бізге оның қазақ тілін үйреніп, еркін сөйлей алатын  алғашқы қоныстанушы болғаны белгілі. Оның бастамасымен  қалада "Ақтөбе қалалық Хабаршысы"  басылып шыға бастады және ол қала кітапханасына үлкен көмек болды, өйткені ол оқырмандарға жаңалықтар мен басқа да қызықты фактілерді  "орталық газеттерге"қарағанда  барынша ұтқыр түрде жеткізді. В.И.Мощенскийдің басқаруымен кітапхана қоры мәскеулік "Нива", "Север" журналдарына қосымша ретінде шығарылған кітаптармен толықтырыла бастады. Бұл басылымдар салыстырмалы түрде арзан болды әрі сол жылдардағы ең танымал кітаптар қосымшалар ретінде шығарылды.

Тағы бір  айтпай кетуге  болмайтын адам - Арсений Мазохин, ол да Алтынсарин сияқты профессор Ильминскийдің шәкірті болған.  Арсений рухани атағы бар мұғалім.  Ол да кітапханаларға көп уақыт бөлді, бірақ  бұрынғы өзінің приходшылары (келімсектер, басқа жақтан келгендер) болған  қала тұрғындарына лайықты әдебиеттерді оқытуға тырысты. Біздің қаламыздың тарихында А.Мазохин "Ақтөбе қалалық хабаршысының" алғашқы нөмірлерінің алғашқы сатып алушысы ретінде қалды. Ол 2006 жылы біздің қаламызда ашылған" Диапазон "газетінің тұрақты оқырманы" ескерткішінің негізгі үлгісі болды.

Кітапхана қоры аз болды, бірақ кітапхананың қала мәдениетін дамытуға және қалыптастыруға қосқан үлесі зор болды. Революциядан кейін-1920 жылы осы кітапхана негізінде Ақтөбе қалалық (губерниялық) кітапханасы құрылды. "Қырғыз даласы" газетінің 1922 жылдың 31 тамызындағы Ақтөбе губком партиясы мен Губисполком органының куәлігі бойынша 1922 жылы кітапхана губисполкомның Орталық қалалық кітапханасы мәртебесіне ие болды. Орталық қалалық кітапхананың штаты туралы мәліметтер сақталған. Ол барлығы 4 адамнан тұрды: меңгерушісі О.Лигачевская, кітапханашы Благинина, көркемдік бөлімге жауапты Х.Сайфуллин, инвентарьға жауапты Н.Перегудов. 

Кітапхананың кітап қоры аз болды және 5 мыңға жуық дананы құрады. Әсіресе, қазақ тілінде кітаптар әлі де жеткіліксіз болды.       1921 жылдың 25 тамызында аталған кітапхана қызметкері Х.Сейфуллиннің Орынборға мұсылман пьесаларын қоюға арналған  театр туралы кітаптар жинау үшін іссапарға барғаны туралы қызықты мәліметтер сақталған. Кітапхана қызметкерлері Ақтөбе майданындағы ұрыс кезінде Қызыл Армия жауынгерлері мен командирлеріне мәдени қызмет көрсетуге белсене қатысты.1932 жылы 10 наурызда Ақтөбе облысы құрылды, ал орталық қалалық кітапхана негізінде Ақтөбе облыстық кітапханасы құрылды, бірақ 1934 жылға дейін ол қалалық кітапхана қызметін жалғастырды. Бұған "Ақтөбе орталық кітапханасының 1934 жылға  арналған жұмыс жоспары" атты қызықты құжат дәлел. Өкінішке орай, құжаттың қолы жоқ. Сол кезде кітапханада балалар мен татар-қазақ бөлімдері құрылып, олардың жұмысын жақсарту бағыттары анықталды. 1934 жылы кітапхананы 1200 оқырман пайдаланды және жыл соңына қарай олардың санын 1500 адамға жеткізу міндеті қойылды.

1940 жылы Ұлы Отан соғысының басында кітапханада 33599 кітап болды. Оқырмандар саны 4975 адамды құрады. Кітап беру ол жылы 39509 дананы құрады. 1941 жылы кітапхана мерзімді басылымдармен толықтырылды. Оған  1941 жылы желтоқсанда кітапханада "Огонек", "Крокодил", "Смену", "Техника молодежи", "Вокруг света" журналдарын қабылдаған оқырман Ю.М.Светличныйдың формуляры дәлел. Сол жылдардан бері сақталған бірқатар құжаттар кітапхана соғыс жылдарында да толық көлемде жұмыс істегенін көрсетеді. 1942 жылы кітапхана қызметкерлері қызметтік іссапарлар жасады. Бұған Темір аудандық кітапханасына іссапарға барған облыстық кітапхананың әдіскері Л.Якушеваның қызметтік жазбасы дәлел бола алады.

Соғыстан кейінгі жылдары кітапхананы кейіннен Қазақ КСР - нің еңбек сіңірген кітапханашысы Кожухова Анна Николаевна басқарды. Соғыстан кейінгі алғашқы он жыл Облыстық кітапхана үшін де өте күрделі болды, тек 50-жылдардың екінші жартысында Ақтөбе облыстық кітапханасының жұмысында сапалы өзгеріс болды. Кадрлардың ауысуы болды, осы жылдары кітапхана директоры ретінде Вера Михайловна Шевякова жұмыс істей бастады, сол жылдары ол жоғары арнайы білімі бар қаладағы екінші кітапханашы болды. 1956 жылы облыстық кітапхана қорында 83993 дана кітап болды. Бір жыл ішінде кітапхана 5233 дана жаңа кітап сатып алды. Оқырмандар саны 4036 адамды құрады. Кітап беру саны 77453 құрады. Кітапхана жұмысының жаңа бағыттары пайда болды. Облыстық кітапханада бір жылдық кітапханалық оқыту курстары жұмыс істеді. Кітапхана алғашқы автокөліктердің бірін алды, оның негізінде облыстық кітапхананың жаңа бөлімдерінің бірі - "кітапхана - автомобиль" жұмыс істей бастады. Бөлімнің негізгі міндеті - оқырмандармен жұмыс істеу. Кітап беру пункттері кәсіпорындарда, цехтарда, өндірістік учаскелерде ашылды. 1956 жылғы есеп бойынша олардың саны 50 болды. "Автомобиль кітапханасының" бірінші меңгерушісі Омарова Рахима Асавхатовна болды.

Сол жылдары кітапханада барлығы 6 бөлім болды: әдістемелік бөлім, анықтама бөлімі, ауылшаруашылық әдебиеттер бөлімі, абонемент, оқу залы, кітап сақтау бөлімі.  ХХ ғасырдың 70 - ші жылдары  кітапхана ісіндегі елеулі өзгерістерімен сипатталды - орталықтандыру процесі жүрді, жаңа кітапханалық жіктеуге (ББК) көшу жүргізілді. Осы жылдары кітапхана директоры болып Тарлычева Прасковья Ивановна және Мединская Евгения Алексеевна жұмыс істеді. Кітапхана қоры өсіп, сол кездегі оқырмандардың мүдделеріне толық жауап беретін жаңа бөлімдер құру қажеттілігі туындады.

ХХ ғасырдың 90-жылдарында, кітапхана жұмысын оңтайландыру және мемлекеттің экономикалық жүйесін қайта құру жұмыстары жүргізілген кезде, директор Калекенова Базаргуль Алиевна кітапхананы автоматтандыруды бастады: "РАБИС" бағдарламасы сатып алынды, ол сол таңда негізгі компьютерлік бағдарлама болып табылды, соның арқасында бүкіл кітапхана жұмыс жасады.

Кітапхана атауында да өзгерістер болды.1999 жылғы 22 қыркүйектегі Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен (Қазақстан Республикасы Үкіметінің №1436 қаулысына қосымша) Ақтөбе облыстық әмбебап ғылыми кітапханасына Сақтаған Бәйішевтің есімі берілді. Қордағы құжаттар қаланың кез-келген тұрғынына азаматтығы, білімі немесе әлеуметтік мәртебесіне қарамай шектеусіз ұсынылу мүмкіндігіне ие болды.

2006 жылдан 2011 жылға дейін  Ирина Магай  С. Бәйішев атындағы Ақтөбе облыстық әмбебап ғылыми кітапханасының директоры қызметін атқарды. Оның басшылығымен Кітапхананы автоматтандыру бойынша бұрын басталған жұмыстар жалғастырылды, кітапхана пайдаланушыларына қызмет көрсетуді одан әрі жақсарту үшін қажетті ұйымдастыру техникасы сатып алынды. 2006 жылы кітапханада Кітапхана астанасы өтті.

2012 жылы Өтегенов Амантай С. Бәйішев атындағы Ақтөбе облыстық әмбебап ғылыми кітапханасының  директоры қызметін атқарды. Оның жетекшілігімен кітапханада "Қаламгер"атты әдеби қонақжай ашылды.

2012-2018 жылдары Жұмағұл Несібелі облыстық мәдениет басқармасының тағайындауымен С.Бәйішев  атындағы Ақтөбе облыстық әмбебап ғылыми кітапханасының директоры болды.

2019 жылдан  Кошабаева  Бахтлы  Кожахметовна  С.Бәйішев  атындағы Ақтөбе облыстық әмбебап ғылыми кітапханасының директоры  қызметін атқарып келеді. Осы жылдан бастап кітапхана «WEB RABIS»  бағдарламасымен жұмыс атқаруда.

С.Бәйішев атындағы Ақтөбе облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы ХХІ ғасырды кітапхана секілді  қоғамға  қажетті әлеуметтік  институттың одан әрі дамуына үлкен үмітпен және сеніммен қарап қарсы алады.

С. Бәйішев атындағы Ақтөбе облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы -Ақтөбе облысындағы  ең бай кітап қоймасы. Оның қорында 350 мың данадан астам кітап жинақталған. Кітапхананың жалпы қорын кітапхана кітаптарымен айналысатын сөрелердің ұзындығын көрсете отырып көруге болады - және бұл сан әсерлі, сөрелердің жалпы ұзындығы - 8820 метр.      Кітапхана сирек басылымдар бөліміне жататын кітаптар қоймасы болып табылады. Мұндай кітаптар Қазақстан Республикасы Ұлттық кітапханасының каталогында тіркелген. Барлығы 395 дана бар. Кітапхана қоры өзінің құрылымы, тақырыптық және  әртүрлілігі бойынша бірегей және мәдени құндылықты білдіреді. Кітапхана ноталық басылымдармен, шет тілдеріндегі әдебиеттермен, қоғамдық - саяси және жаратылыстану-ғылыми әдебиеттермен, көркем әдебиетпен және әдебиеттанумен қамтамасыз ету бөлігінде біздің облыста көшбасшы болып табылады.

С. Бәйішев атындағы Ақтөбе облыстық  әмбебап ғылыми кітапханасы бүгінгі таңда өзін-өзі тәрбиелеуге мүмкіндік беретін ағарту ошағы ретінде  ұрпақтар сабақтастығы мен баспа сөзінің уақыт өте келе маңыздылығын еске ала отырып, кітап қорын сақтап, қалыптастырады. Оған оның бірегей қоры дәлел бола алады.